Door de voortdurende klimaatverandering, afnemende hoeveelheid grondstoffen, toenemende armoede en ongelijke verdeling van welvaart wordt steeds duidelijker dat het huidige economische systeem niet (langer) houdbaar is. Een overstap naar een duurzame economie lijkt cruciaal voor het circulair ondernemen.
Circulaire economie
Een circulaire economie is een economie die groeit met respect voor mens, milieu en maatschappij. Marga Hoek, voormalig CEO van De Groene Zaak, legt uit dat teneinde de wereld leefbaar te houden, groei en de negatieve impact op de wereld, voor zowel mens als milieu, ontkoppelt dienen te worden. Om een dergelijk systeem te kunnen ontwikkelen, moeten bedrijven dan ook anders gaan ondernemen en hun businessmodel bijschaven.
Willem Lageweg, voormalig directeur van MVO Nederland, legt uit dat bedrijven die circulair willen ondernemen waardecreatie (ecologisch, sociaal en financieel) vóór winstmaximalisatie moeten plaatsen. Dit betekent niet dat een duurzaam businessmodel niet winstgevend kan zijn. Deze manier van ondernemen focust op het ‘shared value’-model: winstcreatie voor maatschappij én onderneming. “Het gaat hierbij om people, planet en profit, en het vinden van de juiste balans tussen die drie.” Hoek voegt toe: “Naar de toekomst toe zijn shared value-modellen, die waarde voor mens en milieu en financiële waarde combineren, het enige toekomstbestendige model.”
Noodzaak van circulair ondernemen
Het belang van circulair ondernemen wordt steeds duidelijker, vertelt Hoek, met name als men kijkt naar de planet-component. De huidige manier van produceren en consumeren, gebaseerd op toepassing fossiele energie, het verbruiken van grondstoffen en het creëren van afval, veroorzaakt veel schade aan het milieu, met klimaatverandering tot gevolg. Dit heeft op zijn beurt weer gevolgen voor people en profit, voegt Lageweg toe. Zo kunnen natuurrampen en een tekort aan grondstoffen leiden tot mislukte oogsten en armoede. Hoek becijfert dat in de afgelopen decennia de wereldeconomie $2.7 biljoen aan schade heeft geleden als gevolg van natuurcatastrofes, en dat de World Economic Forum (WEF) voorspelt dat natuurrampen het grootste gevaar vormen voor de wereldeconomie in 2017.
Naast de noodzaak om ondernemen meer duurzaam te maken, komt er ook steeds meer vraag vanuit de afnemers, de consumenten, voor duurzame producten en diensten. De wens om duurzaam te ondernemen is dus ook toegenomen. Lageweg geeft aan dat steeds meer consumenten de nadruk leggen op eerlijke omstandigheden: eerlijk loon voor de arbeiders in fabrieken in ontwikkelingslanden, en het teruggeven van welvaart aan het land waar de grondstoffen vandaan komen.
Ondernemen op een circulaire manier
Maar wat houdt het precies in, circulair ondernemen? Volgens Lageweg draait het hierbij om twee dingen. De eerste is de materiële kant van ondernemen: de grondstoffen, het produceren en verkopen. Zo kunnen bedrijven een overstap maken naar duurzame grondstoffen, groene energie en milieuvriendelijke productieprocessen. Maar ze kunnen er ook voor kiezen hun hele businessmodel circulair te maken. Binnen een circulaire economie worden producten zo gemaakt dat deze na gebruik niet worden weggegooid, maar (deels) hergebruikt kunnen worden of in bezit blijven van de producent, waardoor afnemers betalen voor het gebruik van het product. Door deze manier van ondernemen worden niet alleen grondstoffen bespaard, er zal ook minder schade ontstaan voor het milieu in de vorm van afval. Daarnaast kunnen bedrijven de menselijke kant van hun onderneming verduurzamen, waarbij drie dingen van belang zijn. Zo moeten bedrijven hun werknemers de ruimte bieden het beste uit zichzelf te halen, moeten zij ook mensen met een beperking en ouderen een kans geven binnen hun organisatie en moeten zij ervoor zorgen dat de leefomstandigheden binnen hun keten goed geregeld zijn. Dit laatste speelt met name een grote rol wanneer een deel van de keten zich in ontwikkelingslanden bevindt.
Circulair van binnenuit
Er is geen blauwprint voor circulair ondernemen; de weg ernaartoe zal voor elk bedrijf anders zijn. Zo zullen er bedrijven zijn die radicale veranderingen kunnen en willen doorvoeren. Hoek benadrukt het belang van deze radicale innovatie, die veelal gepaard gaat met ontwrichting van bedrijven en sectoren, maar die grote doorbraken realiseert. Doorbraken die volgens haar, na COP 21, hard nodig zijn. De grootste groep ondernemers zal het echter kleiner aanpakken. Circulair ondernemen begint voor ieder bedrijf binnenin de organisatie zelf, zo weet Hoek. Dit betekent dat de interne bedrijfsprocessen anders worden ingericht. Lageweg vertelt dat er drie terreinen zijn waarop ondernemingen kunnen verduurzamen. Allereerst is de inkoop van bedrijfsartikelen, zoals bedrijfskleding, van belang. Verder speelt het productieproces (denk hierbij aan energie, verpakkingen en logistiek) een rol. En het derde terrein is de afzet, waarbij bedrijven de duurzaamheid van hun producten meer kunnen promoten.
Samen circulaire doelen realiseren
Kapitaal is vaak het grootste knelpunt richting een duurzame economie en duurzaam ondernemen. Het omgooien van businessmodellen kost nou eenmaal geld, en er zijn ook geen garanties dat vernieuwingen succesvol zullen zijn. Samenwerkingen binnen sectoren en ketens kunnen bedrijven ondersteunen in de stap naar duurzaam ondernemen. Lageweg: “In je eentje is het bijna niet te doen. Dan is de impact beperkt en de inspanning heel groot.”
Kosten delen
Met coalities kunnen bedrijven de kosten van vernieuwingen delen, evenals de risico’s als het misgaat, en kunnen ze hervormingen op veel grotere schaal doorvoeren. Een voorbeeld van een dergelijke samenwerking is het textielconvenant dat meer dan 50 bedrijven begin juli hebben getekend dat als doel heeft de arbeidsomstandigheden, het milieu en het dierenwelzijn te verbeteren in landen waar Nederlandse bedrijven kleding en textiel laten maken.
Hoek vertelt dat het met name de startups, die de innovatieve businessmodellen van de toekomst ondersteunen, aan de middelen schort om op te kunnen schalen. Samenwerkingen met gevestigde bedrijven zouden hen kunnen ondersteunen in de realisatie van hun doelen. Hoek: “De krachtenbundeling tussen multinationals met schaal en startups en scale-ups met innovatiekracht is cruciaal naar de toekomst toe.”
De vooravond van verandering
Lageweg benadrukt dat de huidige situatie en de klimaatverandering zorgwekkend zijn, maar dat hij goede hoop heeft voor de toekomst. Hij is dan ook van mening dat we aan de vooravond van een duurzame gouden eeuw staan. De businesscase van circulair ondernemen wordt volgens hem steeds duidelijker; steeds meer bedrijven zien in dat een duurzaam businessmodel ook een winstgevend model kan zijn. Hoek voegt toe: “Niet-duurzame businessmodellen verliezen sneller dan ooit terrein, om plaats te maken voor economische activiteit gebaseerd op meervoudige waardecreatie ofwel shared value.” Lageweg maakt hier wel een aantekening bij. Dat het milieu en de grondstoffen moeten worden bespaard, wordt steeds duidelijker, maar het goed moeten doen voor de mensheid is nog wat minder op de voorgrond, terwijl dat volgens hem net zoveel aandacht verdient. “Met name de noodzaak voor duurzame producten wordt steeds duidelijker; het sociale aspect ligt wat lastiger. En daar ligt dan ook de uitdaging voor de komende jaren.”
