Met de opmars van ledverlichting blijkt dat de invloed van kunstlicht op het bioritme van mensen groter is dan gedacht. Tegelijk biedt de nieuwe technologie tal van innovatieve mogelijkheden.

Ledlampen hebben verschillende voordelen. Zo zijn ze 85 procent zuiniger dan gloeilampen, kunnen ze beter tegen schokken en zijn ze bestand tegen lage temperaturen. Bovendien bevatten ze weinig schadelijke stoffen, kunnen ze vaak aan- en uitgeschakeld worden zonder kapot te gaan en branden ze direct op maximale lichtsterkte. Nog een pluspunt: het licht zelf bevat geen infrarode en UV-straling.

Snelle verschuiving

Vergeleken met een spaarlamp heeft een ledlamp een lange levensduur. Fabrikanten benadrukken dat door op de verpakking van hun producten te vermelden dat de ledlamp zeker 30 tot 50 duizend uur meegaat. “Voorwaarde is wel dat de warmte goed wordt afgevoerd”, zegt Maarten Loerakker. Als voorzitter van de commissie verlichting van UnetoVNI, de brancheorganisatie van installateurs, houdt hij zich bezig met de ontwikkelingen rond licht. Hij ziet dat de verschuiving van traditionele verlichting naar ledlampen sneller verloopt dan verwacht.

In de afgelopen jaren is meer bekend geworden over de invloed van licht op het lichaam, vervolgt Loerakker. “In 2001 ontdekten onderzoekers bij de mens een nieuwe lichtreceptor, een gezichtszintuig op het netvlies. Ook stelden zij vast dat licht meer invloed heeft op het op orde houden van het bioritme dan voorheen werd gedacht.” Daarna onderzochten wetenschappers de biologische klok bij mensen met een ernstige visuele beperking. Die bleek gewoon door te tikken terwijl dat niet het geval was bij mensen die hun ogen volledig kwijt waren.

Blauw en rood licht

Loerakker legt uit dat wit licht is samengesteld uit verschillende kleuren. Normaal gesproken overheerst ’s morgens het blauwe licht en begint het lichaam met de productie van cortisol, een hormoon dat zorgt dat we in actie komen. Aan het eind van de dag domineert het rode licht. Dat pikt de sensor in het lichaam op en de aanmaak van melatonine begint. Tegelijk wordt de productie van cortisol onderdrukt waardoor het lichaam tot rust komt. Dit proces vormt de basis van de biologische klok, onze dagelijkse cyclus. Verandert de samenstelling van het licht op ongepaste momenten, dan wijzigt de hormoonhuishouding en raakt de klok van slag. Doordat de hoeveelheid blauw licht in een ledlamp nog altijd minder is dan in daglicht, vormt dat geen probleem. Pas als er te veel licht is op het verkeerde tijdstip, ontstaat er een knelpunt.

Werkgevers zijn zich volgens Loerakker steeds meer bewust van de invloed van licht op het welzijn van hun medewerkers. Bij aanpassingen gaan ze daarom vaak verder dan simpelweg vervangen van tl-buizen door ledverlichting. Dat moet ook, stelt Loerakker, want ook de manier van verlichten heeft invloed. In tegenstelling tot conventionele lichtbronnen geeft led namelijk maar aan één kant licht. Deze directere manier van verlichten zorgt bij een-op-een vervanging van bestaande lichtbronnen voor hogere contrasten. “Juist op plekken waar mensen langdurig verblijven en concentratie vereist is, zoals kantoren, veroorzaken die prikkelingen een toename van vermoeidheid.” Hoofdpijn en tranende ogen kunnen het gevolg zijn. Dat leidt weer tot minder comfort en lagere productiviteit. Loerakker vergelijkt dat met autorijden in het donker. “Onze ogen moeten zich voortdurend aanpassen aan de hoeveelheid licht waardoor we sneller vermoeid raken.”

“Voor het slapen gaan gamen of een serie of film te kijken zorgt voor een verschuiving van je bioritme. Ga je dan ook nog in het donker naar je werk en verblijf je in een slecht verlicht kantoor, dan heb je na een paar dagen een soort jetlag.”

Beeldschermen en jetlag

Blootstelling van mensen aan kunstlicht zal in de toekomst toenemen, verwachten deskundigen. Niet alleen worden er steeds meer lampen en beeldschermen op basis van ledtechnologie verkocht, ook stijgt de lichtsterkte van deze apparaten. Bovendien brengen mensen thuis, op het werk en onderweg langer door voor een beeldscherm. Door flexibele werktijden en intensief gebruik van pc’s, televisies, laptops en smartphones in hun vrije tijd doen zij dit bovendien vaker dan in het verleden tijdens de avond- en nachturen. Volgens Loerakker bieden led’s hier een oplossing. “Voor het slapen gaan gamen of een serie of film te kijkenzorgt voor een verschuiving van je bioritme. Ga je dan ook nog in het donker naar je werk en verblijf je in een slecht verlicht kantoor, dan heb je na een paar dagen een soort jetlag. Dit kan zelfs leiden tot een winterdepressie.” Zorgt het kunstlicht op kantoor in de ochtenduren voor veel licht met een blauwe tint dan wordt het bioritme weer hersteld.

Ook de Gezondheidsraad, het adviesorgaan van de regering, onderzocht de maatschappelijke en technologische ontwikkelingen die de biologische klok van mensen beïnvloeden. Als het gaat om blootstelling aan kunstlicht hanteren deskundigen grofweg twee patronen. Bij de zogeheten achtergrondblootstelling is het licht afkomstig van binnen- en buitenverlichting. Daarnaast is er de rechtstreekse inval van licht in het oog, bijvoorbeeld vanaf beeldschermen van tv’s, computers, tablets en smartphones. Recent onderzoek bij vrijwilligers die ledbeeldschermen gebruiken om te werken of te lezen op een voor de biologische klok ongunstig tijdstip van de dag, tonen de verstorende werking op de biologische klok aan, schrijft de Gezondheidsraad in een advies aan de regering.

Meer dan licht

Naast de technische voordelen van ledtechnologie zijn er dus ook gezondheidsaspecten die aandacht verdienen. Daarom raadt Loerakker aan bij het vervangen of aanpassen van verlichting een adviseur in te schakelen, vooral als het gaat om ruimten waar mensen langdurig verblijven. Tegelijk wijst hij erop dat ledlampen meer kunnen dan licht geven. Met de unieke frequentie van de diode in de lamp kan bijvoorbeeld digitale informatie worden verspreid.

Dit biedt volgens hem interessante mogelijkheden. Zo kan het worden toegepast bij indoor navigation, zoals bij de bewegwijzering in een ziekenhuis. Met een smartphone die met de ledlampen communiceert kunnen bezoekers dan gemakkelijk de weg vinden in het gebouw. Ook kan er digitaal extra informatie worden verstrekt op een speciale plek. Winkeliers kunnen bijvoorbeeld attenderen op een aanbieding en in een museum krijgen de bezoekers een beschrijving van een object.

Gaat het om verlichting, dan ziet Loerakker, net als de Gezondheidsraad, de komende jaren een uitdaging voor zowel de producenten, de werkgevers als de overheid bij het vinden van de balans tussen toepassing van de moderne technieken en het welbevinden van de mensen tijdens hun werk en in hun vrije tijd.

Facility Management

« De schoonmaker als allround facilitair medewerker

Onderzoek en ontwikkeling

Ligt biometrisch betalen in het verschiet voor Nederland? »