De Nederlandse overheid wil dat in 2050 alle kantoren en woningen volledig energieneutraal zijn. Het gaat niet alleen om nieuwbouw maar ook, en zelfs vooral, om bestaande gebouwen. Dat lijkt op het eerste gezicht een vrijwel onhaalbaar doel, maar volgens deskundigen is het in alle opzichten winstgevend. Het is doorgaans financieel haalbaar, panden leveren voldoende energie om in hun energiebehoefte te voorzien en het binnenklimaat in de panden verbetert aanzienlijk waardoor mensen gezonder en productiever worden. In de enkele gevallen dat renovatie te kostbaar is, worden de kosten van duurzame sloop en nieuwbouw op de langere termijn gecompenseerd door besparingen op energiekosten.
De gebouwde omgeving (kantoren en woningen) is verantwoordelijk voor circa een derde van alle CO2- uitstoot en ruim een derde van wat in Nederland jaarlijks aan gas en elektriciteit wordt verbruikt. Als een groot deel van die energie duurzaam zou worden opgewekt, zou dat nog acceptabel kunnen zijn. Maar dat is niet het geval. Waar in Duitsland regelmatig al vijftig procent van de energiebehoefte duurzaam wordt opgewekt door wind en zon, ligt dat percentage in Nederland net boven de vier procent. In Europa presteren alleen Malta en Luxemburg nog slechter. De voorraad fossiele energie in Nederland raakt op den duur op en het is onwenselijk om deze energie te importeren uit andere landen. Daarom is het belangrijk het energieverbruik terug te dringen en de benodigde energie volledig duurzaam op te wekken, liefst door systemen die in of op het eigen pand kunnen worden geïnstalleerd.
Jaren zestig rijtjeshuis
Dat dit zelfs mogelijk is bij een bestaand rijtjeshuis uit de jaren zestig bewees Andy van den Dobbelsteen, hoogleraar Klimaatontwerp & Duurzaamheid aan de Faculteit Bouwkunde van de TU Delft. Hij ontwikkelde met een team studenten een gebouwschil waarmee een rijtjeshuis energieneutraal kan worden gemaakt. Een van de onderdelen van die schil is een glazen constructie aan de zonzijde waardoor het huis volledig op zonne-energie kan draaien. Het huis is niet alleen energieneutraal, ook het leefklimaat is aanzienlijk verbeterd doordat het huis ruimer en comfortabeler is geworden. In Nederland zijn er circa 1,4 miljoen rijtjeshuizen die op deze wijze duurzaam kunnen worden getransformeerd. Zeker voor woningbouwcorporaties, maar ook voor particuliere huiseigenaren is die oplossing interessant. De levensduur van een goed verduurzaamde woning wordt met zeker dertig jaar verlengd. Belangrijk is wel dat de voordelen van die verduurzaming zowel huurder als eigenaar ten goede komen. “Het zou goed zijn om over te schakelen op een all-in huur waarbij de investering om de woning duurzaam te maken maar ook de lagere energiekosten worden meegenomen in de huurprijs”, stelt Van den Dobbelsteen. Op die manier betaalt de gebruiker niet alleen voor het gebruik van het pand maar voor de totale woonlasten. Dit maakt het voor woningbouwcorporaties aantrekkelijk om te investeren in een duurzame woningvoorraad.
Particuliere eigenaren
Om de volledige woningvoorraad voor 2050 te verduurzamen, moeten ieder jaar 200.000 tot 250.000 woningen worden aangepakt. Dat is technisch mogelijk en fysiek haalbaar. Een woning kan binnen een week en soms zelfs binnen een dag energieneutraal worden gemaakt. Maar bij de financiering van deze ingrijpende maatregelen ontstaat mogelijk wel een probleem. Woningbouwcorporaties en projectontwikkelaars hebben de financiële mogelijkheden. Maar particuliere woningeigenaren zijn niet gewend en mogelijk ook niet in staat om de vaak tienduizenden euro’s kostende maatregelen te betalen. “Maatregelen om een woning energieneutraal te maken zoals isoleren, zonnepanelen plaatsen en een warmtepomp aanleggen, vergen op dit moment een investering van € 40.000 tot € 60.000 per woning”, weet Kornelis Blok, hoogleraar Energiesysteemanalyse aan de Technische Universiteit Delft. “Dat bedrag zal in de loop der jaren dalen, maar het gaat ook dan nog steeds om aanzienlijke bedragen.” Waarschijnlijk zullen financiële instellingen bereid zijn deze bedragen via een hypotheekconstructie te financieren.
Het is ook de verwachting dat de overheid bij verkoop van de woning de overdrachtsbelasting zal kwijtschelden mits de nieuwe eigenaar zijn woning energieneutraal maakt. Energiekosten lager, prestaties hoger Ook investeringen om bestaande bedrijfspanden te verduurzamen en nieuwe duurzame gebouwen te realiseren verdienen zich terug. Het is, zo meldt Annemarie van Doorn, directeur van Dutch Green Building Council, wetenschappelijk aangetoond dat werknemers in duurzame gebouwen een hogere productiviteit hebben en dat de gebouwen voor hogere bedragen kunnen worden verhuurd of verkocht. “Beleggers en kopers willen nu al liefst een energieneutraal gebouw. Zij weten dat zij de hogere investering binnen de afschrijftermijn terugverdienen. En voor huurders geldt dat zij weten dat de energiekosten lager en de prestaties van de medewerkers hoger zullen zijn.”
Energiescan neemt voortouw in energieneutraal bouwen
Bij nieuwbouw wordt steeds vaker gekozen voor energieneutraal bouwen. Maar de mogelijkheden om bestaande bedrijfspanden te verduurzamen worden nog maar nauwelijks toegepast. Iedereen lijkt te wachten tot de ander de eerste stap zet. Toch lijkt er sinds kort een partij het voortouw te nemen. Enkele grote financiële instellingen bieden hun klanten een energiescan aan en geven daarbij aan dat zij bereid zijn om de maatregelen die daaruit voortvloeien te financieren. De scan is een uitstekend middel om te beoordelen wat de mogelijkheden zijn. Als de scan gekoppeld wordt aan een natuurlijk investeringsmoment, bijvoorbeeld groot onderhoud, kunnen uitstekende resultaten worden bereikt. Begeleiding door een expert op het gebied van verduurzaming is belangrijk om te voorkomen dat de focus komt te liggen op slechts een of enkele aspecten. Van Doorn pleit voor een integrale benadering van pand én gebruiker. “Je moet mensen ook bewuster leren omgaan met het pand, de verlichting, de verwarming en de ICT.”
Energieneutraal wonen wordt bepaald door gebruikersgedrag
Alle deskundigen zijn overtuigd dat het gedrag van de gebruiker of bewoner uiteindelijk bepaalt hoe energieneutraal een pand is. Smart home of smart officesystemen kunnen hierin een belangrijke rol spelen. Deze hoeven echter niet het hele management over te nemen. Het gaat er vooral om dat mensen hun gedrag veranderen. Veel auto’s beschikken over een computer waarmee het brandstofverbruik wordt bijgehouden. Bestuurders worden daardoor getriggerd om nog zuiniger te rijden. Als verbruikscijfers van kantoorapparatuur, verlichting, verwarming, waterkokers en onder de douche of in bad gaan nauwkeurig worden weergegeven, zorgt diezelfde competitiedrang voor een meer energiebewust gedrag. Naast gedrag speelt ook gemak een grote rol. Bij de aanschaf van zonnepanelen en zonne-energiesystemen gaat het nog vooral om de prijs terwijl uiteindelijk de totale kosten en opbrengsten bepalend zijn voor de mogelijk te behalen winst. Mensen hebben behoefte aan zekerheid en ontzorging. “Als leveranciers complete systemen kunnen leveren en daarbij garant staan voor prestaties en onderhoud maak je de overstap naar duurzame installaties veel makkelijker”, stelt Van Doorn. Ook hier gaat het om de eerste stap.
