Technologische innovatie is een van de belangrijkste factoren die de bancaire wereld veranderen. Innovaties in met name betalingsverkeer, (internationale) kredietverlening, veiligheid en beurshandel vormen uitdagingen voor de verdienmodellen van gevestigde financiële instellingen, maar bieden ook tal van kansen. De consequenties voor het bancaire landschap, heeft DNB (De Nederlandse Bank) onderzocht en in kaart gebracht. Fintech-startups springen in nichemarkten die voor traditionele banken minder interessant zijn geworden. Dat heeft alles te maken met de wijze waarop de banken hun processen hebben ingericht. Fintech-startups zijn dankzij hun innovatieve technologieën in staat om vaak efficiënter, transparanter, goedkoper en klantgerichter te werken dan wat bij banken gebeurt.
Wat is fintech?
DNB stelt, in eigen woorden, dat het actie onderneemt om “de positieve bijdragen van technologische innovatie te faciliteren en tegelijkertijd de potentiële risico’s hiervan te adresseren.” In het rapport benoemt DNB drie mogelijke scenario’s voor de toekomst van het bankwezen als gevolg van fintech. Maar wat is fintech nou eigenlijk? Twee jaar geleden begon Don Ginsel met Holland Fintech, netwerk- en kennisorganisatie voor gevestigde en nieuwe partijen die met fintech te maken hebben. Ginsel legt uit dat al in de jaren 90 van de vorige eeuw de term fintech opgeld deed, maar pas na de crisis, nu ruim vijf jaar geleden, zijn huidige betekenis kreeg.
Waar we in Europa de ontslagrondes geleidelijker lieten gebeuren, kwamen in de VS in één klap veel mensen op straat te staan. Mensen die talentvol waren, kennis van de markt hadden, een netwerk onder potentiële klanten en de technische knowhow om voor zichzelf te beginnen. De eerste start-ups in de financieeltechnologische hoek waren een feit, met initiatieven in de ‘payments’, denk aan Adyen, en ‘online trading’, zoals BinckBank. Tel daarbij op de ontwaakte interesse onder venture capitalists en de introductie van de iPhone in 2008, waardoor de smartphone definitief aan zijn opmars zou beginnen en iedereen permanent online zou maken, en zie daar hoe de nieuwe markt ontstond en nog immer aan een opmars bezig is.
Bloeiende fintech-startup-cultuur
Ondertussen kent Nederland een bloeiende fintech-startup-cultuur. De innovaties in Nederland zijn handelgedreven, zegt Ginsel. Betalingsverkeer (payments), handelsfinanciën (trade finance), beurshandel (online trading) en veiligheidssystemen (security). Op ander terrein zijn we in Nederland evenwel nog niet zo ver. Verzekeren, pensioenen en op de kapitaalmarkt missen we vooralsnog de echte innovatieve op techniek gedreven ontwikkelingen. Welke betekenis hebben deze startups nou voor de traditionele banken? De banken kregen het als gevolg van de crisis weliswaar zwaar te verduren van wetgever en toezichthouder, maar ervoeren weinig druk om te innoveren, zegt Ginsel.
De crisis noopte de wetgever de banken strenger te reguleren en de toezichthouder hield strenger toezicht op de naleving daarvan. Maar de toezichthouder kan een ding niet, licht Ginsel toe: “De keuzes van de consument bepalen. Door de smartphone en de onbegrensde mogelijkheden van internet, veranderde het consumentengedrag sterk. De consument heeft dan ook een enorme invloed gekregen op de wereld van de dienstverlening, inclusief de financiële.”
Wake up-call banken
Door het uitblijven van innovatie onder traditionele banken, is het resultaat dat zij over verouderde systemen beschikken en een verouderde bedrijfscultuur kennen inclusief een verouderde aansturing. Dergelijke verouderde systemen betekenen dat processen waarvoor allang technologische oplossingen zijn, nog steeds veel handmatig gebeuren. Voor grote ondernemingen is dat nog steeds winstgevend, maar de kleinere zijn daardoor voor banken minder interessant. Voor startups bieden deze segmenten kansen, voor de banken is het een wake up-call. Ginsel: “Fintech heeft de banken wakker geschud.”
Drie mogelijke scenario’s voor toekomst financiële sector
DNB verwoordt het in haar rapport als volgt. “De concurrentie die voortkomt uit technologische innovatie maakt het voor de gevestigde marktpartijen moeilijker om financiële diensten winstgevend te blijven aanbieden. Vooral de grotere banken en verzekeraars zijn zich bewust van de mogelijk grote impact van nieuwe technologieën op hun bedrijfsmodellen en strategieën.” DNB schetst drie mogelijke scenario’s voor de toekomst van de financiële sector. In het eerste scenario omarmen de banken innovatie en verandert er relatief weinig aan de structuur van de financiële sector.
In het tweede scenario fragmenteert de markt doordat nieuwe, gespecialiseerde marktpartijen effectief de concurrentie aangaan met gevestigde instellingen. In het derde scenario verdringen grote technologiebedrijven, zoals Google en Apple, de gevestigde instellingen door gebruik te maken van hun schaal en innoverend vermogen.
Technologie geen bottleneck voor innovatie
Ginsel denkt dat banken en fintech-startups in de toekomst zullen gaan samenwerken. De schaal waarop banken opereren is natuurlijk interessant; zij hebben immers zonder uitzondering miljoenen klanten. Ook hebben zij het kapitaal dat nodig is voor innovatie. Maar de innovatiekracht missen zij. Dat is wat fintech startups kunnen meebrengen. Toch is technologie niet de bottleneck voor innovatie, vertelt Ginsel. “Het adaptieve vermogen van een organisatie om in een veranderende markt mee te gaan, bepaalt zijn vermogen om te overleven.
De menselijke factor, juridische factoren en de organisatie zelf moeten zijn ingericht op innovatief vermogen.” Een relativering heeft Ginsel ook. Want innovatie klinkt iedereen fantastisch in de oren, maar vaak gaat het ook om verkapte bezuinigingen. Veel werk dat nu nog door mensen wordt gedaan in de grote financiële instellingen, kan geautomatiseerd worden. Zeker de processen die om informatie draaien, ongeveer de helft van de processen, schat hij in. “Er gaat waarschijnlijk veel werk verdwijnen.”
Innovatie brengt privacyrisico’s met zich mee
DNB ziet het verdwijnen van arbeidsplaatsen als een indirect risico. Zij legt de nadruk op de verdienmodellen en de stabiliteit van ICT-systemen van de gevestigde partijen die als gevolg van technische partijen onder druk komen te staan, zegt zij in het rapport. Ook concentratierisico’s, bijvoorbeeld als een nieuwe speler grote delen van de financiële dienstverlening gaat domineren, signaleert DNB. Daarnaast maakt innovatie uitgebreidere analyse van klantgegevens mogelijk, wat privacyrisico’s met zich meebrengt.
In het toezicht signaleert DNB nog geen problemen, terwijl daar volgens Ginsel ook de nodige veranderingen zullen plaatsvinden. De disruptie die fintech in de bankwereld veroorzaakt, draait namelijk niet louter om het financiële speelveld, zegt hij. Een groot deel van wat gebeurt, onttrekt zich aan de tentakels van wetgever en toezichthouder.
Juist door zo streng op de banken toe te zien, zorgen zij ervoor dat innovatie en ontwikkeling zich elders voltrekt. Beter zou de overheid nieuwe toetreders kunnen verwelkomen op de financiële markt, opdat toezicht mogelijk blijft, vindt Ginsel. “Maar dat doen ze niet, daardoor kan paradoxaal hun invloed minder worden, terwijl ze juist beogen meer invloed te krijgen.”
